Сабақта:
1. Музыка және бейнелеу өнерінің өзара байланысы туралы білеміз;
2. Музыкадағы импрессионизм бағытымен танысамыз;
3. К. Дебюссидің «Ай сәулесі» («Лунный свет»), М. Равельдің «Су ойыны» («Игра воды») шығармаларын тыңдаймыз;
4. С. Тұрғынбекұлы сөзіне жазылған А. Тоқсанбаевтың «Жидебай түні» хорын үйренеміз.
1. Музыка және бейнелеу өнерінің өзара байланысы туралы білеміз;
2. Музыкадағы импрессионизм бағытымен танысамыз;
3. К. Дебюссидің «Ай сәулесі» («Лунный свет»), М. Равельдің «Су ойыны» («Игра воды») шығармаларын тыңдаймыз;
4. С. Тұрғынбекұлы сөзіне жазылған А. Тоқсанбаевтың «Жидебай түні» хорын үйренеміз.
Музыка – өнердің басқа түрлері сияқты, оны өзінің даралығын, әлемді қабылдауын, адаммен және табиғатпен үйлесімділікті білдіру тәсілі ретінде жасайды. Немесе, керісінше, бұл келіспеушіліктің, қарама-қайшылықтың көрінісі. Музыка әртүрлі көңіл күй мен элементтерді білдіреді. Белгілі бір ырғақ пен үйлесімділік музыкадағы көркем образдың негізі болып табылады. Әр елде, әр дәуірде жасалған музыкалық туындылар бір кездері би мен әннің дамуына алғышарт болды.
Музыкадағы көркем бейнелер дыбыстар арқылы жасалады. Музыка әрқашан адамның сезіміне жүгінеді, өйткені музыканың өзі адам жанының тілі сияқты сезімдерді білдіреді. Музыка тек стильдері мен бағыттары бойынша ғана емес, елдер мен этностарда да ерекшеленеді. Ол өмірдегі, жағдайдағы түрлі көріністерді бейнелей алады.
Музыка мен бейнелеу өнері өзара тығыз байланысты. Дарынды композитор немесе музыкант, суретші сияқты, өз шығармашылығында өзінің энергиясын көрсететін белгілі бір ассоциативті символикалық серияларды ұсынады. Сурет сияқты музыканың да өзіндік дәмі бар. Бейнелеу өнері, музыка сияқты, оны жасаушының сезімін, эмоциясын, көңіл күйін білдіреді. Тіпті музыканттардың өзі, олардың өнері мен музыкалық туындылары әлемдегі көптеген суретшілердің шығармаларының тақырыбына айналды.
Классикалық академиялық кескіндемеде белгілі бір ережелер бар: кескіндеменің негізгі нысаны алдыңғы қатарда, содан кейін екінші реттік нысандар орын алады және өң салынады. Сондай-ақ музыкада әуендердің дыбысы белгілі бір өлшемнен, уақыт белгісінен, бірнеше негізгі ноталардан басталады, содан кейін дыбыс кеңейіп, оркестр ойнай бастайды. Жеке құбылыста сүйемелдеумен бірдей құбылысты байқаймыз: солистің дауысы хормен немесе аспаптық сүйемелдеуімен толықтырылады.
Музыка мен бейнелеу өнерін тағы бір маңызды сипаттама жақындастырады. Бұл контраст. Шынында да, кескіндемеде түс пен масштаб әрқашан салыстырылады, ал қазіргі бейнелеу өнерінде формалар. Музыкада бұл темпті, жоғары және төмен ноталарды, қатты және тыныш дыбыстарды қатар қою.
Әуендер – суретшілердің түсі сияқты, салқын әрі жылы, жеңіл және күңгірт. Бейнелеу өнерінің масштаб, тон, көлеңке, нюанс сияқты сипаттамаларын бүгінде сыншылар музыкалық шығармаларды түсіндіру үшін қолданады.
Музыкадағы көркем бейнелер дыбыстар арқылы жасалады. Музыка әрқашан адамның сезіміне жүгінеді, өйткені музыканың өзі адам жанының тілі сияқты сезімдерді білдіреді. Музыка тек стильдері мен бағыттары бойынша ғана емес, елдер мен этностарда да ерекшеленеді. Ол өмірдегі, жағдайдағы түрлі көріністерді бейнелей алады.
Музыка мен бейнелеу өнері өзара тығыз байланысты. Дарынды композитор немесе музыкант, суретші сияқты, өз шығармашылығында өзінің энергиясын көрсететін белгілі бір ассоциативті символикалық серияларды ұсынады. Сурет сияқты музыканың да өзіндік дәмі бар. Бейнелеу өнері, музыка сияқты, оны жасаушының сезімін, эмоциясын, көңіл күйін білдіреді. Тіпті музыканттардың өзі, олардың өнері мен музыкалық туындылары әлемдегі көптеген суретшілердің шығармаларының тақырыбына айналды.
Классикалық академиялық кескіндемеде белгілі бір ережелер бар: кескіндеменің негізгі нысаны алдыңғы қатарда, содан кейін екінші реттік нысандар орын алады және өң салынады. Сондай-ақ музыкада әуендердің дыбысы белгілі бір өлшемнен, уақыт белгісінен, бірнеше негізгі ноталардан басталады, содан кейін дыбыс кеңейіп, оркестр ойнай бастайды. Жеке құбылыста сүйемелдеумен бірдей құбылысты байқаймыз: солистің дауысы хормен немесе аспаптық сүйемелдеуімен толықтырылады.
Музыка мен бейнелеу өнерін тағы бір маңызды сипаттама жақындастырады. Бұл контраст. Шынында да, кескіндемеде түс пен масштаб әрқашан салыстырылады, ал қазіргі бейнелеу өнерінде формалар. Музыкада бұл темпті, жоғары және төмен ноталарды, қатты және тыныш дыбыстарды қатар қою.
Әуендер – суретшілердің түсі сияқты, салқын әрі жылы, жеңіл және күңгірт. Бейнелеу өнерінің масштаб, тон, көлеңке, нюанс сияқты сипаттамаларын бүгінде сыншылар музыкалық шығармаларды түсіндіру үшін қолданады.
Тақырып бойынша тест сұрақтарына төменде жауап береміз:
Импрессионизм (французша «impression» – əсер) – ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында өнерде пайда болған ағым. Негізінен, суреткердің өмірден алған өткінші əсері мен бір сəттік көңіл күйін бейнелейді. Бейнелеу өнерінде импрессионизмнің жекелеген белгілері 1860 жылдары француз суретшілерінің (Э. Мане, О. Ренуар, Э. Дега) еңбектерінде көріне бастады. Музыкадағы импрессионизмнің негізін салушы Клод Дебюсси өз шығармашылығында музыканың бейнелеу тəсілдеріне көптеген жаңалықтар енгізді. Ол қазіргі заманғы композиторлық шеберліктің барлық аспектілерін: əуенді, музыканың гармониялық, тембрлік бояуларын, оркестрлік өңдеуді, музыкалық форманы байытты. Морис Равель (Франция) жəне Мануэль де Фалья (Испания) – музыкалық импрессионизмнің шеберлері. Музыка тыңдарманның қиялында нақты көріністерді тудырып, айшықты суреттеп беруге қабілетті, яғни, композиторларға «музыкалық картина» жазуға мүмкіндік береді («Москва өзеніндегі таң» – М. Мусоргский, «Таң» – Э. Григ, «Ай сәулесі» – К. Дебюсси, «Су ойыны» – М. Равель). Музыка мен бейнелеу өнеріне ортақ «контраст» деген ұғым бар. Кескіндемеде контраст – түстердің немесе масштабтардың сәйкестігін білдіреді. Музыкада – мажор мен минордың, тез және жай қарқындардың, қатты немесе ақырын дыбыстардың (динамика), жоғары немесе төмен дыбыстардың қарама-қайшылығын білдіреді. Контраст кез келген музыкалық шығармаларда бар.
Клод Дебюсси
(1862–1918)
Клод Дебюсси туралы спойлерге басып қараңыз, оның «Ай сәулесі» туындысын тыңдаңыз:
Модест Мусоргский(1839–1881) – орыс композиторы, пианист.
М.Мусоргскийдің «Көрмедегі суреттер» циклынан «Екі еврей – бай және кедей» туындысын спойлерге басып тыңдаңыз.
Контрастың айшықты мысалы М.Мусоргскийдің «Екі еврей – бай және кедей» пьесасында берілген. Бұл жердегі контраст шығарма атауынан-ақ көрініп тұр. Осы пьесаның музыкасы екі түрлі адамдардың мінездерін суреттейді. Бірінші байдың бейнесі сенімділігімен, қатты, маңызды дыбыстарымен ерекшеленсе, кедей бейнесі сасқалақтық, аянышты, жалынышты интонациялармен бейнеленген.
Морис Равель(1875–1937)
Төмендегі спойлерге басып «Су ойыны» шығармасын тыңдаңыз.
ЖИДЕБАЙ ТҮНІ
1. Төмендегі спойлерге басып әнді тыңдаңыз.
2. Мәтінді оқып, караоке нұсқасында әнді орындаңыз.
2. Мәтінді оқып, караоке нұсқасында әнді орындаңыз.
