5-сабақ. ҚАЗАҚТЫҢ КӘСІБИ МУЗЫКАСЫ. Дәстүрлі әншілік өнер
Сабақта:
1. Қазақ халқының ауызша-кәсіби әншілік өнерімен танысамыз;
1. Қазақ халқының ауызша-кәсіби әншілік өнерімен танысамыз;
2. Дәстүрлі әншілік мектептердің көрнекті өкілдері туралы білеміз;
3. Музыкалық терминдерді түсініп, үйренеміз;
4. Біржан сал, Мұхит Мералыұлы және Кенен Әзірбаевтың әндерін тыңдаймыз және айтамыз;
5. Тыңдалған әндерге талдаулар жасаймыз.
Ән – халқымыздың тыныс-тіршілігімен ықылым заманнан бері біте қайнасып келе жатқан, тұрмыс-салтымызда ерекше орын алатын өнер.
Әсіресе, қазақтың ауызекі түрде дамыған кәсіби ән өнері ХІХ ғасырдың екінші жартысында айрықша көркем құбылыс ретінде қазақ даласының әр өңірінде оқшауланып, әр аймақта тек сол өлкеге тән өзіндік ерекшелігімен дараланды. Алтайдан Атырауға дейінгі ұлан-ғайыр жерімізде әншілік дәстүр әуендік, орындаушылық ерекшеліктеріне байланысты бірнеше өлкелік мектептер болып қалыптасты. Атап айтқанда, Алтай-Тарбағатай, Арқа, Жетісу, Сыр бойы, Батыс Қазақстан әншілік, орындаушылық дәстүрлері. Арқа әншілік мектебі – Біржан, Ақан, Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Естай, Мәди, Майра т.б., ал Сыр бойы –Жиенбай, Нұртуған, Нартай әншілік-жыршылық мектебі, Жетісуда Сүйінбай, Жамбыл, Кенен,
Дәнеш сияқты ақын-жыршы, әнші-композиторлардың шығармашылық мұралары өзіндік қолтаңбаларымен ерекшеленеді. Батыс әншілік мектебін ерекшелейтін Махамбет, Мұхит – жеке-дара орындаушылық дәстүр болса, Маңғыстау жырлары және жеті қайқы әндері өзінше бөлек салаға бөлінеді. Сонымен қатар еліміздің шығыс өңірінде өзіндік ерекше нақышпен, жаңашыл бағытта қалыптасқан Абай және оның ақын, әнші шәкірттері Шәкерім, Ақылбай, Әсет,
Уәйіс, Берікбол, Мұхамеджан, Шәкір Әбенов сияқты әнші-композиторлардың әншілік үрдісі өз алдына айрықша мектеп болып табылады.
Әсіресе, қазақтың ауызекі түрде дамыған кәсіби ән өнері ХІХ ғасырдың екінші жартысында айрықша көркем құбылыс ретінде қазақ даласының әр өңірінде оқшауланып, әр аймақта тек сол өлкеге тән өзіндік ерекшелігімен дараланды. Алтайдан Атырауға дейінгі ұлан-ғайыр жерімізде әншілік дәстүр әуендік, орындаушылық ерекшеліктеріне байланысты бірнеше өлкелік мектептер болып қалыптасты. Атап айтқанда, Алтай-Тарбағатай, Арқа, Жетісу, Сыр бойы, Батыс Қазақстан әншілік, орындаушылық дәстүрлері. Арқа әншілік мектебі – Біржан, Ақан, Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Естай, Мәди, Майра т.б., ал Сыр бойы –Жиенбай, Нұртуған, Нартай әншілік-жыршылық мектебі, Жетісуда Сүйінбай, Жамбыл, Кенен,
Дәнеш сияқты ақын-жыршы, әнші-композиторлардың шығармашылық мұралары өзіндік қолтаңбаларымен ерекшеленеді. Батыс әншілік мектебін ерекшелейтін Махамбет, Мұхит – жеке-дара орындаушылық дәстүр болса, Маңғыстау жырлары және жеті қайқы әндері өзінше бөлек салаға бөлінеді. Сонымен қатар еліміздің шығыс өңірінде өзіндік ерекше нақышпен, жаңашыл бағытта қалыптасқан Абай және оның ақын, әнші шәкірттері Шәкерім, Ақылбай, Әсет,
Уәйіс, Берікбол, Мұхамеджан, Шәкір Әбенов сияқты әнші-композиторлардың әншілік үрдісі өз алдына айрықша мектеп болып табылады.
Біржан сал Қожағұлұлы (1834–1897)
1. Біржан салдың «Он саусақ», Мұхит Мералыұлының«Айнамкөз», Кенен Әзірбаевтың «Туған жер» әндерін тыңдап оған сипаттама беріңдер. (пікір жазу модулінде)
2. Әндердің орындаушылық мәнерлерін салыстырыңдар, өз пікірлеріңізді жазыңыздар. (пікір жазу модулінде)
Мұхит Мералыұлы (1841–1918)
Кенен Әзірбаев (1884–1976)Төмендегі пікір жазу модулінде:
1. Сал-сері деп қандай адамды айтамыз?(пікіріңізді жазыңыз)
2. Біржан сал, Кенен Әзірбаев, Мұхит жөнінде қосымша мәліметтер іздестіріп слайд жасаңыз.(слайдты пікір жазу модуліне жүктеңіз)
3. Халықтық мәнерде ән шығаруға талпыныс жасап көріңіз.
7. Венн диаграммасы арқылы композиторлар шығармашылығын салыстыр.
2. Біржан сал, Кенен Әзірбаев, Мұхит жөнінде қосымша мәліметтер іздестіріп слайд жасаңыз.(слайдты пікір жазу модуліне жүктеңіз)
3. Халықтық мәнерде ән шығаруға талпыныс жасап көріңіз.
7. Венн диаграммасы арқылы композиторлар шығармашылығын салыстыр.
ТУҒАН ЖЕРКенен Әзірбаев
Туған жер, тауың да ыстық, тасың да ыстық,
Туған жер, бауырың да ыстық, басың да ыстық.
Тоғайың, топырағың аунап өскен,
Тобылғың, төбелерің қандай ыстық.
Қайырмасы:
Туған жер, туған жер,
Балапан, көбелек қуған жерім-ай!
Туған жер, сай мен сала аймағында,
Ән шырқап қазақ, қырғыз жайлауында.
Салқын су, самал желі жұпар аңқып,
Менің де әсер бердің сайрауыма.